تشنج، یک انفجار ناگهانی و کنترل‌نشده از فعالیت الکتریکی در مغز است که می‌تواند باعث تغییرات موقتی در حرکت، رفتار، احساس یا سطح آگاهی شود. تشنج‌ها نشانه‌ای از یک مشکل زمینه‌ای هستند و خود به‌تنهایی یک بیماری محسوب نمی‌شوند. برخی تشنج‌ها به‌صورت رویدادهای منفرد و ناشی از عوامل خاص رخ می‌دهند، در حالی که برخی دیگر، بخشی از یک وضعیت مزمن مانند صرع هستند.
تشنج می‌تواند افراد در هر سنی را تحت تأثیر قرار دهد و از نظر شدت و مدت‌زمان بسیار متفاوت باشد. تجربه یک تشنج لزوماً به معنای ابتلا به صرع نیست و بسیاری از افراد ممکن است تنها یک بار در طول زندگی خود دچار تشنج شوند.

تشنج‌ها، بر اساس محل و نحوه شروع در مغز طبقه‌بندی می‌شوند:

• تشنج‌های کانونی (جزئی): از یک ناحیه خاص در مغز آغاز می‌شوند و ممکن است باعث علائمی مانند پرش عضلانی، تغییرات حسی یا گیجی شوند.
• تشنج‌های عمومی: از ابتدا هر دو نیم‌کره مغز را درگیر می‌کنند و شامل تشنج‌های تونیک-کلونیک (که قبلا “گراند مال” نامیده می‌شد)، تشنج‌های غیابی (وقفه‌های کوتاه در آگاهی) و تشنج‌های میوکلونیک (جهش‌های ناگهانی عضلانی) هستند.
• تشنج‌های با منشا نامشخص: این تشنج‌ها به‌ویژه در خواب رخ می‌دهند یا کسی شاهد آن نبوده است.
• تشنج‌های تب‌دار: نوع خاصی از تشنج است که در کودکان خردسال هنگام تب بالا رخ می‌دهد.
• وضعیت صرعی: نوعی تشنج خطرناک است که بیش از پنج دقیقه طول می‌کشد یا به‌شکل مجموعه‌ای از تشنج‌ها بدون بهبودی بین آن‌ها رخ می‌دهد. این وضعیت یک اورژانس پزشکی است و نیاز به مداخله فوری دارد.

تشنج ممکن است به دلایل مختلفی ایجاد شود، از جمله:

• تب بالا (به‌ویژه در کودکان)
• ضربه به سر یا آسیب مغزی
• سکته مغزی
• عفونت‌های مغزی مانند مننژیت یا انسفالیت
• اختلالات ژنتیکی یا رشدی
• عدم تعادل‌ متابولیک مانند افت قند خون یا اختلال در سطح سدیم
• ترک الکل یا مواد مخدر
• کم‌خوابی
  در برخی موارد، تشنج ممکن است با نورهای چشمک‌زن، استرس یا تغییرات هورمونی تحریک شود. شناسایی علت زمینه‌ای برای درمان موثر و پیشگیری ضروری است.

درمان صرع به نوع تشنج و علت زمینه‌ای آن بستگی دارد. برای افراد مبتلا به تشنج‌های مکرر یا صرع، داروهای ضدتشنج معمولاً تجویز می‌شوند تا فعالیت مغز را تثبیت کرده و از حملات آینده جلوگیری کنند. در شرایط اضطراری، داروهایی برای توقف تشنج‌های طولانی‌مدت استفاده می‌شوند.
دستگاه‌های پوشیدنی تشخیص تشنج برای افراد مبتلا به تشنج‌های عمومی توصیه می‌شوند تا مراقبان را مطلع کرده و ایمنی را افزایش دهند. تغییرات سبک زندگی مانند خواب کافی، مدیریت استرس و پرهیز از عوامل محرک نیز نقش مهمی در کنترل تشنج دارند.
تشخیص معمولاً شامل نوار مغزی (EEG) برای بررسی فعالیت مغز، تصویربرداری مانند MRI یا CT اسکن، و آزمایش خون برای شناسایی علل متابولیک یا عفونی است

نکات کلیدی

• صرع یک بیماری مزمن غیرواگیر مغز است که افراد در هر سنی را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
• حدود ۵۰ میلیون نفر در سراسر جهان به صرع مبتلا هستند، که آن را به یکی از شایع‌ترین بیماری‌های عصبی تبدیل کرده است.
• نزدیک به ۸۰٪ مبتلایان به صرع در کشورهای با درآمد پایین و متوسط زندگی می‌کنند.
• تخمین زده می‌شود که تا ۷۰٪ افراد مبتلا به صرع در صورت تشخیص و درمان صحیح می‌توانند بدون تشنج زندگی کنند.
• خطر مرگ زودرس در افراد مبتلا به صرع تا سه برابر بیشتر است.
• سه‌چهارم افراد مبتلا به صرع در کشورهای کم‌درآمد درمان مناسب دریافت نمی‌کنند.
• در بسیاری از نقاط جهان، افراد مبتلا به صرع و خانواده‌هایشان با انگ و تبعیض مواجه هستند.

صرع با حملات مکرر تشنج مشخص می‌شود؛ این حملات شامل حرکات غیرارادی هستند که ممکن است بخشی از بدن یا کل بدن را درگیر کنند و گاهی با از دست دادن هوشیاری و کنترل ادرار یا مدفوع همراه باشند.
تشنج‌ها ناشی از تخلیه‌های الکتریکی بیش‌ از حد در گروهی از سلول‌های مغزی است. این تخلیه‌ها ممکن است در بخش‌های مختلفی از مغز رخ دهند. تشنج‌ها از وقفه‌های کوتاه در توجه یا پرش‌های عضلانی تا تشنج‌های شدید و طولانی متغیر است. فراوانی آن‌ها نیز متفاوت است: از کمتر از یک بار در سال تا چند بار در روز.
داشتن یک تشنج به‌تنهایی به معنای ابتلا به صرع نیست (تا ۱۰٪ افراد در طول زندگی خود یک بار تشنج را تجربه می‌کنند). صرع زمانی تعریف می‌شود که فرد حداقل دو تشنج بدون علت مشخص داشته باشد.
صرع یکی از قدیمی‌ترین بیماری‌های شناخته‌شده در جهان است، با سوابق مکتوبی که به ۴۰۰۰ سال قبل از میلاد بازمی‌گردد. ترس، سو‌برداشت، تبعیض و انگ اجتماعی قرن‌هاست که صرع را احاطه کرده‌اند و این انگ هنوز در بسیاری از کشورها ادامه دارد و می‌تواند بر کیفیت زندگی افراد مبتلا و خانواده‌هایشان تأثیر بگذارد.

ویژگی‌های تشنج بسته به محل شروع اختلال در مغز و میزان گسترش آن متفاوت است. علائم موقتی مانند از دست دادن آگاهی، اختلال در حرکت، تغییرات حسی (بینایی، شنوایی و چشایی)، خلق‌وخو یا عملکردهای شناختی ممکن است رخ دهند.
افراد مبتلا به صرع بیشتر در معرض مشکلات جسمی (مانند شکستگی و کبودی ناشی از تشنج) و اختلالات روانی مانند اضطراب و افسردگی هستند. همچنین خطر مرگ زودرس در این افراد، به‌ویژه در کشورهای کم‌درآمد و مناطق روستایی تا سه برابر بیشتر است.
بخش قابل‌توجهی از علل مرگ مرتبط با صرع، به‌ویژه در کشورهای کم‌درآمد، قابل پیشگیری است؛ مانند سقوط، غرق‌شدگی، سوختگی و تشنج‌های طولانی‌مدت.

صرع سهم قابل‌توجهی از بار بیماری جهانی را تشکیل می‌دهد و حدود ۵۰ میلیون نفر را تحت تأثیر قرار داده است. برآورد می‌شود که شیوع فعال صرع (یعنی ادامه تشنج یا نیاز به درمان) در هر زمان بین ۴ تا ۱۰ نفر در هر هزار نفر جمعیت باشد.

صرع یک بیماری واحد نیست، بلکه مجموعه‌ای از اختلالات با علل، انواع تشنج و نیازهای درمانی متفاوت است. دسته‌بندی‌های اصلی عبارتند از:

• صرع ایدیوپاتیک: اغلب منشا ژنتیکی یا ناشناخته دارد و بدون ناهنجاری قابل‌تشخیص در مغز است.
• صرع علامتی (ثانویه): ناشی از شرایط ساختاری یا متابولیک مانند آسیب مغزی، سکته، عفونت یا تومور.
• صرع کانونی: تشنج‌ها از یک ناحیه خاص در مغز آغاز می‌شوند.
• صرع عمومی: تشنج‌ها از ابتدا هر دو نیم‌کره مغز را درگیر می‌کنند.
• سندرم‌های صرعی: با الگوهای خاصی از تشنج، سن شروع، یافته‌های EEG، و نشانگرهای ژنتیکی تعریف می‌شوند.

عوامل متعددی ممکن است خطر ابتلا به صرع را افزایش دهند:

• سابقه خانوادگی صرع
• آسیب یا ضربه مغزی
• سکته یا بیماری‌های عروقی
• عفونت‌های سیستم عصبی مرکزی (مانند مننژیت)
• اختلالات رشد عصبی
• عوارض دوران بارداری یا زایمان
• افزایش سن و بیماری‌های نورودژنراتیو (تحلیل‌دهنده اعصاب)

صرع قابل کنترل است. تا ۷۰٪ از افراد مبتلا به صرع می‌توانند با استفاده مناسب از داروهای ضدتشنج، بدون تشنج زندگی کنند. قطع داروهای ضدتشنج می‌تواند پس از دو سال بدون تشنج در نظر گرفته شود، اما باید عوامل بالینی، اجتماعی و شخصی مرتبط را نیز مدنظر قرار داد. علت مستند تشنج و الگوی غیرطبیعی نوار مغزی (EEG) دو عامل پیش‌بینی‌کننده اصلی برای بازگشت تشنج هستند.

برآورد می‌شود که حدود ۲۵٪ از موارد صرع قابل پیشگیری باشند
پیشگیری از آسیب به سر، مانند کاهش زمین‌خوردن‌ها، تصادفات رانندگی و آسیب‌های ورزشی, مؤثرترین راه برای جلوگیری از صرع پس از ضربه است.
مراقبت‌های مناسب دوران بارداری و زایمان می‌تواند موارد جدید صرع ناشی از آسیب‌های هنگام تولد را کاهش دهد.
استفاده از داروها و روش‌های دیگر برای کاهش دمای بدن کودک تب‌دار می‌تواند احتمال تشنج ناشی از تب را کاهش دهد.
پیشگیری از صرع مرتبط با سکته مغزی بر کاهش عوامل خطر قلبی‌عروقی تمرکز دارد: مانند کنترل فشار خون بالا، دیابت و چاقی، و پرهیز از مصرف دخانیات و الکل بیش از حد.
عفونت‌های سیستم عصبی مرکزی از علل شایع صرع در مناطق گرمسیری هستند، جایی که بسیاری از کشورهای کم‌درآمد و با درآمد متوسط قرار دارند. حذف انگل‌ها در این محیط‌ها و آموزش در مورد پیشگیری از عفونت‌ها می‌تواند راه مؤثری برای کاهش موارد صرع در سراسر جهان باشد.